domingo, 3 de agosto de 2008

EL TIEMPO QUE NO PASO

Una noche despues de un concierto.


Estaba petado, se dice así, si, creo que también lo habré dicho yo alguna vez, es una de esas palabras nuevas que aparecen sin saber como, y desaparecen de pronto, por que se gastan, supongo. Esta noche estuve en un concierto y el local estaba así: petado. Cuando llegamos, había un montón de gente a la puerta, cerveza en mano y sonrisa puesta, que decía una canción de hace no se cuanto tiempo. La música se escuchaba ya desde lejos, y conforme nos acercábamos al lugar, apurábamos el paso, esperando no perdernos la actuación de Alejandra.

Como pudimos, nos hicimos un hueco, al principio, casi tímidamente, nos colocamos a la entrada, donde estaban todos, o eso pareciera, hasta que Alex nos vino a saludar, tan cariñosa como siempre, se la notaba algo nerviosilla, pero trataba de disimular su excitación. Su presencia nos dio cierta seguridad y de repente estábamos apoyados en la barra, con un vaso en la mano, moviendo disimuladamente los pies al ritmo de la música. Hacia calor, mucho, y no solo temperatura, el ambiente también era calido, acogedor y divertidamente contagioso.
Rodeados de papa-rachis los músicos se van alternando en el escenario guiados por un piloto que no se llamaba Alonso ni falta que hace: Son mucho mas nuestros, Rubén, Koky, el Jure, Eduardo, Javi, Sandra, Alejandra..., tan taran tan tan, tan. tan tan tan tantan...... Hojala estuviéramos aquí! No hace tanto éramos nosotros los que bailábamos al son de las guitarras y las voces de otros ídolos locales.... Wish you where here! Olía a maria y los besos sabían a quinto de cerveza, y nos dejábamos llevar por la edad y el descaro del rock and roll mezclado con la pasión de la juventud, igual que ellos. Me suenan sus voces, sus guitarras, sus canciones, ¡Que bien tocaba Toño!

Ale me pasa la cámara, sube al escenario con desparpajo, y yo me siento en el suelo al lado de Paula, que me advierte que no deje de grabar ni un solo detalle entre aplausos y gritos de complicidad; Por la cámara no se ve absolutamente nada, pero yo continuo grabando, me siento orgulloso de nuestros hijos, casi no escucho la canción, pero se que es ella, me encanta como suenan.

Los altavoces distorsionan un poco, pero se lo están pasando igual de bien, que mas da la música. La música la letra el ambiente los amigos la cerveza la maria, los altavoces: les gusta lo que hacen, es su momento y lo disfrutan, como nosotros antes de ayer. Tal vez hace menos tiempo del que parece?, Si, esta noche fue ayer, seguro, aunque ellos están aquí para recordarnos algo importante, el tiempo... ¡que tiempos!, Son los nuestros: dignos herederos de aquella generación que se nos escapa entre las canas y las arrugas disimuladas por la penumbra del local, son nuestros hijos, con los que jamás hemos dejado de tocar, bailar, y soñar, ¡jamás!.

Ellos no lo saben, o si, pero ni se dan cuenta de que éramos nosotros los de la leche en polvo y el queso americano, ha pasado el tiempo y sin embargo, no paso lo suficiente para que nos hayamos olvidado de nada, ni de nadie... Ahora tú qué pensarás?, dice su canción, si cuanto más me oprimían más amé la libertad. Es a ti a quien canto hoy, enseña a tus hijos, enseña a tus hijos a amar la libertad.... Creo que nosotros no lo hemos hecho del todo mal, seguro que ellos tampoco.



Arenas de Soledad (Habana Blues)

Empezar de nuevo sin destino
y sin tener un camino cierto
que me enseñe a no perder la fe,
y escapar de este dolor
sin pensar en lo que fue.
¿Cuanto aguanta un corazón
sin el latido de creer?
En lo bello, en la verdad de la esperanza
de esta sed de amar,
en los sentimientos
que se quedan,
sueños que perduran.
Y busqué y subí y fui preso
entre las alas del amor,
sin distancia y sin recuerdos
en las arenas de esta soledad.
Presa de un silencio roto
hijos del amanecer,
que nunca alcanzó esa luz,
tan confundida en el placer.
Y cierro los ojos,
sólo para comprender,
cuánto aguanta un corazón
sin el latido de creer...

miércoles, 2 de mayo de 2007

XINZO


XINZO
I
Xinzo e un bocoi de bo viño.
Un bocoi de castiñeiro
bravo, duro e mariñeiro
sobre as augas do Bión.

Feito con doelas longas
Dobradas con lume tesa
Arrexuntadas a peito
Po los homes desta terra

E un pobo que rula e roda
pola bodega do tempo;
Longo frío e lamacento
Onde madura o anelló

****
E, coma un carro que canta
manso e fondo pola veiga
enchido de pan dourado
de feixes e de tesón.

Xinzo e unha barca varada
Botando as velas o vento
pra navegar na memoria
desta chaira desecada.
****
Esta fonte de auga boa
-Que se estremece co entroido-,
terra dos meus devanceiros.

Aquí quero cando morra
que se queden os meus beizos.

II

Unha aira verde i húmida,
é o meu pobo.
Unha lumieira quente
e perdurable.
De soños, un lameiro,
de homes, muiñeiro.
Leira de encrucilladas,
terra e auga
rodeiras que tecidas fan camiño.
****

Coma un tesouro deitado a ren do millo,
agochase entre os líquidos reflictes
dos solpores,
forxadores
da ialma
da súa xente:
De festas bulangueira
de amigos cantareira.

Leira de encrucilladas,
terra e auga
compañeiro de vida perdurable.
Peirao dos devanceiros, pobo meu,
fogar
antergo e morno...
Xinzo Xinzo.


Febrero 2007

domingo, 18 de marzo de 2007

LA HISTORIA DE PAUL Y PAMELA

Mi amigo Luís, del rincon del peregrino, es uno de esos hombres que posee la huella de la aventura marcada en el rostro: De figura amable, nervioso de gestos y conversador atropellado, como si las palabras le salieran de tres en tres, a borbotones. Algunas veces incontroladas e ininteligibles, aunque, con solo mirarlo, se adivinan todas ellas tras su mirada, cada vez que hace una de esas pausas densas y colmadas de refexion.

Tiene un semblante sereno, que por momentos se enciende, volviéndose al instante rojizo y pasional; Su cabello largo, algo desaliñado y un poco canoso, forma sobre su ancha frente una especie de montera, antigua y usada, sobre la que se puso el mundo muchas veces, y luce una espesa barba, que porta con naturalidad y orgullo hippy; Y que tengo observado se mesa y acaricia, cada vez que se calla algunos pasajes intimos e intensos de sus correrias, que guarda tan solo para si, omitiendolos intencionadamente cuando me habla desde algun añorado recuerdo o desde la perspectiva reflexiva de los años.

Mi amigo Luís, encontro cobijo cansado, al parecer, de tantas aventuras recorridas, en un albergue en lo alto de una montaña gallega, transitada por peregrinos herrantes, que él, orienta y sosiega en su cenobio Jacobeo, decorado por vieiras majicas que, cual ostras japonesas, contienen la perla preciosa, el tesoro irrepetible, de los mensajes escritos desde el corazon de los que por alli transitan.

Hace unos dias, en una de esas conversaciones en las que te ves inmerso sin saber como, me conto, la hermosa y sorprendente historia de Paul y Pamela:

Todo comenzo en una de sus estancias en Paris: Despues de pasar la noche, recogidos inesperadamente por un millonario chino de nombre Tony, a bordo de uno de esos barcos lujosos que navegan el Sena por la noche cargados de músicos, mujeres hermosas y mucha bebida. Se despertó sobre el mismo Sena ondulante, con unos amigos y amigas, a la deriva, en una inverosimil tienda de campaña flotante, que les había regalado el Chino para ocultarle al amanecer, y a los gendarmes, la resaca de una noche alucinante.
Aquel mismo día, una mañana otoñal del 63 , como tantas otras, se fueron al Boulevard Saint Michel, para sacar unas perras con que llenar los estómagos y ahumar los sentidos; Luís, mi amigo, me cuenta sonriendo, que él cantando el “Porompompero” era el “Rey del Mambo” así que: Rodeado de pintores, violinistas, recitadores, artesanos, y malabares se encontraba cantando la mencionada copla, y la gente, entonces, - ahora todo aquello se termino, dice, les daba unas perras que poniéndolas en común, era todo un capital para sobrevivir como príncipes en la ciudad de la Luz.

Caía la tarde, y Paul, recitaba melodiosamente poemas de Baudelaire, Poe, Whitman, Neruda, Martí, Víctor Hugo, Verlaine, Byron, Milton, Lorca, Oscar Wilde y James Joyce.
De repente se acerco al grupo de mí amigo Luís, de donde había escuchado cantar en castellano y pregunto:
- ¿Quien de vosotros es el español? Y mi amigo, bajando la cabeza y acariciando la barba, mientras echaba lentamente el humo de la última bocanada, respondió:
– yo, ¿porque?
– De donde?, se intereso Paul
– Gallego! Dijo con orgullo
Paul, alejándose un poco, con una voz potente y melódica y con un apreciable acento ingles comenzo a recitar de memoria:

Airiños, airiños aires,
airiños da miña terra;
airiños, airiños aires,
airiños, leváime á ela.

Sin ela vivir non podo,
non podo vivir contenta;
que adonde queira que vaia
cróbeme unha sombra espesa.

Leváime, leváime, airiños,
leváime adonde me esperan
unha nai que por min chora,
un pai que sin min non alenta,
un irmán por quen daría
a sangre das miñas venas,
y un amoriño a quen alma
e vida lle prometera.

Si pronto non me levades,
¡ai!, morrerei de tristeza…

Al terminar el poema, Paul, mirando al gallego, esbozo una sonrisa de complicidad y se sento al lado de Luís, estuvieron así un buen rato, en silencio, y luego, de repente, se pusieron a hablar: Le conto que era americano, que había estado en Vietnam, y que quería olvidar la guerra y cantarle a la paz, que conocía España y que le encantaba la tortilla.

Paul le presento a Pamela una hermosa chica americana de aspecto hippie, algo desaliñada pero con unas facciones amables y un carácter cariñoso. Se habían encontrado en Paris y dormían juntos.

Según cuenta mi amigo, Pamela solía decir que dormía con Paul porque el no creía en Dios

- Era increíble, recuerda, y guapa muy guapa!.
- La tía comía muchas conservas, sardinas y cosas de esas, no tenia un duro! Pero era increíble, dice Luís, mientras se acaricia la espesa barba, haciendo un silencio hondo tras el que se intuye un profundo y sentido suspiro.
- Luego se vinieron para Galicia con nosotros, a dedo claro!.

En Francia había que sacar el carnét de autoestopista, y Luís cuenta que el lo saco en Toulouse: Una foto, la huella digital, prácticamente como sacar el carnet de identidad.

- Pero de aquellas paraban. Un día un tío me llevo hasta San Sebastian y me invito a comer y todo, era increíble, susurra.
- Si te subían a un coche en Francia tenían obligación de parar si había policía, para que te identificaran, pero todo genial, muy bien.

Luís es un hombre positivo, y cuenta generalmente las cosas buenas que le pasaron; Aunque escuchándolo, incluso las malas o las menos buenas, se ven como parte de una aventura vital, siempre enriquecedora y positiva.
En una ocasión, me dice, se paso un día entero para desplazarse 40 Kilómetros.

-No paraban ni de coña, y se acabara toda comida ¡un desastre! Y hecha una risotada…

Volviendo a la historia de Paul y Pamela: Estuvieron una temporada en Galicia, por tierras Ourensanas.
– El americano era un loco de la tortilla, le encantaba!, la comía a todas horas: francesa, de patatas, de jamón, el tío solo comía tortilla!

Cierto día, en el Barco de Valdeorras, la guardia civil le pidió a Paul la documentación y lo detuvo; Lo ultimo que se supo de él, es que lo expulsaron de España. Desde entonces no volvió a tener noticias, era un tipo autentico, comenta.

Y en Galicia, se quedo Pamela todavía una temporada bastante larga
- La tia era guapisima, insiste Luis con nostalgia.

Un buen día, cuando se les acabaron el dinero y las sardinas en conserva Pamela decidió marcharse, así que, con toda normalidad, como si lo hiciera cada día, antes de que nos diéramos cuenta, había sacado un billete de tren para Budapest. Pero antes de partir, quiso hacerme un regalo, cuenta Luís, y me llevo a la estación de ferrocarril y con un pequeño mapa en la mano me compro otro billete para recorrer media Europa.

Cuenta mi amigo, que se quedara muy sorprendido por el inesperado alarde de dinero y generosidad de la yanquee, y más todavía, cuando saco del macuto un aparato. - Una especie de chequera mecánica-, y extendió un talón para sus amigos españoles, “- Por si algun día os veis en apuros y necesitáis dinero- dijo”. Ella no lo necesitaba, tenía todo lo que deseaba: Tan solo ¡quería sentirse libre!

Poco después de marchar Pamela, Luís y sus amigos decidieron cobrar el talón, así que fueron a una oficina del Banco Pastor y le entregaron el papel al cajero: Eran tres o cuatro mil pesetas.
- “Este (el director) llamo al “bussinesman” del banco, dice Luís sonriendo de nuevo por la expresión, que a su vez llamo a la central de Ourense, desde donde llamaron a Coruña. Entonces, el director de la sucursal mas atento que antes, nos sento en su oficina y nos trato como a reyes… “
- “Joder, la tía debía de estar forrada de pasta”, dice mientras se acaricia la barba con gesto reflexivo, “pero le gustaba vivir así. Era genial, y guapa, ¡mira que era guapa la cabrona!”.

Recuerdo que un día vi una fotografía de Luís en Holanda, acompañado por dos suecas guapísimas!. Y cuando acabo de hablarme de Paul y Pamela, me imagine aquel joven de la foto, de porte elegante y bohemio; De tez clara, de espesa barba negra, con pantalones acampanados y chaqueta americana de terciopelo azul, con un toque hippie pero indudablemente elegante y libertario. Y se me vino a la memoria una vieja canción de Sabina:


Cuando era mas joven viaje en sucios trenes que iban hacia el norte.
Y dormí con chicas que lo hacían con hombres por primera vez.
Compraba salchichas y olvidaba luego pagar el importe.
Cuando era más joven me he visto esposado delante del juez.
Cuando era más joven cambiaba de nombre en cada aduana,
cambiaba de casa, cambiaba de oficio, cambiaba de amor.
Mañana era nunca y nunca llegaba pasado mañana;
cuando era más joven buscaba el placer engañando al dolor.
Dormía de un tirón cada vez que encontraba una cama.
Había dias que tocaba comer, había noches que no.
Fumaba de gorra y sacaba la lengua a las damas
Que andaban del brazo de un tipo que nunca era yo.
Pasaron los años, termine la mili, me metí en un piso,
hice algunos discos, senté la cabeza, me instale en Madrid.
Tuve dos mujeres, pero quise más a la que más me quiso;
Una vez le dije: "¿Te vienes conmigo?" Y contesto que "¡ sí !".
Hoy como caliente, pago mis impuestos, tengo pasaporte,
pero algunas veces pierdo el apetito y no puedo dormir
y sueño que viajo en uno de esos trenes que iban hacia el norte.
Cuando era mas joven la vida era dura, distinta y feliz...



Y entonces, me acorde de mi!

Carlos Gómez. Marzo 2007

El Sena y Paris bajo la luna llena

miércoles, 21 de febrero de 2007

A CABEZA DO LÁZARO E O MECO DO ENTROIDO DE XINZO


Lendo unhas cartas do arquivo particular do meu pai D. Carlos Gómez de Vedmar, dunha relación epistolar mantida con D. Sergio Mascareñas Puga e o seu curmán D. Luís Mascareñas de Allariz no ano 1969, atopei nunha pequena nota, a curiosa anécdota sobre a execución na praza de Xinzo, dun foraxido chamado LÁZARO.

Pescudando sobre o asunto no arquivo Diocesano de Ourense, din coa partida de defunción do asasinado, na que se refire como (…) o catro de Marzo de 1824, o párroco da Lampaza, xurisdicción de Rairiz de Vexa, D. Vicente Buzeta , foi morto dun tiro arroxado por un ladrón ó tempo de ser asaltado por unha partida de foraxidos(…) que actuaba na Limia, capitaneados polo tal LÁZARO. O feito tivo moita resonancia nos pobos e vilas do redor, polas moitas malfeitorías e crimes desta partida e pola crueldade do asasinato do Abade da Lampaza.

Algún tempo despois do crime, uns veciños que se atopaban na feira de Xinzo, recoñeceron ó autor do delicto, denunciándoo inmediatamente ás xustizas desta xurisdicción, onde logo de persecución e forza, foi prendido e pechado no cárcere do Concello; Iniciando o Correxidor de Xinzo, que o tempo era D. Xulián Toubes (coñecido polo seu proxecto de canalización da lagoa de Antela), a Sumaria, nome que se lle daba ás dilixencias dos delictos criminais, que concluíu coa sentencia de perdemento de vida na forca, e descuartizamiento do réo.

Este tipo de sentencias, aínda que abolidas no código penal de 1822, co inicio do movemento reaccionario, foron novamente restablecidas, entre 1823 e 1828, ano en que Fernando VII, pola Real Cédula do 28 de Abril de 1828, aboliu definitivamente a morte en forca, dispondo que en adiante se executasen as penas en garrote.

A pesar de que hoxe asemelle unha brutal inhumanidade este tipo de sentencias, temos datos doutras moitas semellantes que, o longo de varios séculos, dictáronse e executaron de xeito semellante en toda España. Algunha tan coñecida como a do 7 de novembro de 1823, contra o Coronel liberal Rafael Riego, protagonista do historiado levantamento que leva o seu nome; O cal, despois de ser arrastrado polas rúas de Madrid dentro dun serón tirado por un asno, foi aforcado e o seu corpo descuartizado por catro cabalos, sendo os seus restos esparexidos por varias cidades españolas, mentres unha multitude vociferante, na Praza da Cebada, cubríalle de aldraxes.

Algo semellante debeu acontecer na Praza de Xinzo de Limia naquela volta. Do literal da sentencia que dictou o correxidor Acuña de Hernani, no século XVI, contra a xunta desa cidade Guipuscoana, transcribo o seguinte parágrafo: “(...) la qual (pena de muerte) les sea dada en esta manera, que a doquiera que fueren allados e tomados, sean presos y llevados a la carçel publica de la tal çibdad, villa e lugar, que asi los mentan [sic] en sendos serones atado a sendos machos o azenbillas, y con voz de pregon los lleva a rastrados por todas las calles e lugares acostunbrados de la tal cibdad e villa asta fuera del dicho lugar, y alli (denles muerte) y los agan quoatro quoartos poniendo cada quoarto en su palo en lugares e partes que se puedan veer [sic] por los que pasaren por los caminos(...)” (AZCONA, T. de, op. cit., pp. 97-98)

En Xinzo de Limia por ser a vila dende moi antigo capital da xurisdicción do mesmo nome, é probable, xa que logo, que existise unha Picota, que era unha columna de madeira ou pedra, ou mais sinxelamente o tronco dun árbore, que se fincaba no centro da praza da poboación significando xurisdicción, é dicir, o poder ou autoridade que o Rei delegaba nos seus representantes locais para gobernar e facer cumpri-las leis. A Picota aparece en España xa nas partidas do século XIII e foi abolida polas Cortes de Cádiz en maio de 1813. Nunha Pragmática asinada por Felipe V en Madrid en decembro de 1729 ordea (...) tener horca y Picota y las demás insignias de jurisdicción que se suelen y acostumbran poner (…)”

Lembra Jesús Lalinde Abadia, no libro Las culturas represivas de la humanidad, que nas Picotas expúñanse as cabezas dos axustizados á vergoña pública, ou para escarmento xeral.
Co tempo, esta autonomía en materia penal dos municipios, levantou sospeitas sobre as garantías procesuais dos acusados. Igualmente a Picota como tal, que pasou a representar un símbolo do Antigo Réxime, cos seus estamentos e desigualdades, polo que, trala súa abolición, multitude de Picotas, auténticos símbolos do poder e prestixio das vilas, foron demolidas, (algunhas convertidas en cruceiros, como poderia ser o caso da de Xinzo) como sinal externa de "progreso".

DO LÁZARO Ó MECO

O Limiao Federico Cocho, no seu libro “O Carnaval en Galicia”, citando o artigo “A proba do Meco” de X.L. Pensado, di que, (…) o Meco que se colga en distintos entroidos de Galicia, é unha figura que representa a existencia dunha ofensa ós devanceiros(…) existindo varias versións deste personaxe, que aparece pendurado debido á ira popular. Continúa dicindo, que (…) esta figura mantense durante moito tempo, perdendo forza no século XIX. (…).
O seu nome pode proceder, segundo Cocho da frase Deus Sit Mecum, Deus esta comigo. Estas palabras recóllense nunha lenda do Grove, e contan que as pronuncio o párroco de San Martín daquela parroquia, cando ía ser colgado nunha figueira do monte Siradela por varias mulleres da zona, ás que o cura deshonrara. Estas, cheas de ira, por te-lo abade tan aberto o carnal apetito, tomáronse a vinganza pola súa man e o axustizaron, colgando o crego polo pescozo e queimándoo despois.
O Padre Fray Martín Sarmiento, nun folleto publicado en Madrid no 1795 titulado, “Meco-Moro-Agudo: Epítetos del impostor Mahoma. Por que los gallegos no pueden ni deben perdonar á Meco”
Di que (no seu tempo) para os galegos que emigraban –especialmente en Madrid e Lisboa-, supuña unha grande aldraxe que lles preguntaran obsesivamente si "perdoaban ó Meco", que era tanto como recoñecer que os seus avós foran uns “cornudos” e as avoas unhas “pendexas”. Tanto o Padre Sarmiento, como outro crego ilustrado, o abade de Fruíme, trataron de contrarrestar esa teima, que xa se rexistra na primeira metade do século XVII, pero o seu labor non deu o froito desexado a pesares dos esforzos que fixeron, pois en 1888, segundo Manuel Murguía, aínda non desaparecera. (Edicc. de Clodio G. Pérez, en Toxosoutos).

Descoñecémo-los orixes do Meco do entroido de Xinzo, e pode que sexa moito mais antigo, -como tantas das nosas tradicións entroideiras-, ós acontecementos que describo neste artigo, pero non asemella desatinado relacionalo, ó menos no seu renacemento a partir do século XIX, co episodio da cabeza do LÁZARO; Que, como consecuencia da execución da sentencia e da ira popular, foi aforcado, morto e descuartizado, repartíndose os seus anacos por varios lugares e camiños da Limia. Quedando a súa cabeza, pudriéndose e consumíndose a calavera, fixada no alto do poste da Picota limia. Zecais por elo, aínda se manteña a costume de colocar neste poste, durante o entroido, unha cachucha, que non é outra cousa que a cabeza dun porco.

Pasado un tempo, a calavera foi baixada do alto da Picota e levada á Lampaza, onde foi exposta durante un tempo e soterrada. Puiden coñecer, a trabes dalgúns veciños daquela parroquia, que ó pe da igrexa, aínda existe un lugar coñecido como A CABEZA DO LÁZARO.

Na carta que D. Sergio e D. Luís Mascareñas remitiron ó meu pai en decembro de 1969, cóntanlle que – “... Todavía los más viejos (de Xinzo), recordaban en pie el famoso poste, y tenían conocimiento detallado del hecho por la referencia de los mayores y presenciar en Ginzo la ejecución. Lo mismo que la cabeza en dicho poste, que al quedar la calavera en las noches de viento, se oía la resistencia que ofrecía en las oquedades y parecía un lamento, al menos, así lo interpretaban los paisanos, y decían que era el alma en pena de LAZARO , que lanzaba sus lamentos”-.

Carlos Gómez Salgado 2007.
Nota: Encontre con posterioridad a este escrito, un curioso artículo sobre un hecho similar que reproduzco integramente y que titula su autor de la siguiente manera:
PAPELES EXPELUZNANTES:
EXPEDIENTE INSTRUIDO SOBRE EL DERRIBO DE LA CALAVERA DE UN AJUSTICIADO

Javier López Vallo


Hace poco menos de cien años que el gran archivero y erudito compostelano Pablo Pérez Costanti publicó sus Notas viejas galicianas, cantera casi inagotable de noticias sobre los más variados aspectos de la historia de Galicia. Tan interesante obra fue recientemente reeditada por la Xunta de Galicia con un no menos interesante prólogo de José Luis Cabo[1].

Uno de los artículos más llamativos de esta obra se titula: Notas espeluznantes : Gastos en la ejecución de penas de muerte : Cuentas del verdugo[2]. En él, El bachiller Pérez, pone de manifiesto que de acuerdo con la práctica judicial del Antiguo Régimen, una sentencia de muerte podía conllevar en algunos casos la pena accesoria de desmembramiento, o si se me permite, de “descuartizamiento” del ajusticiado. De este modo, un “cuarto” del ejecutado se podía situar en el camino en donde había cometido cierto delito; una mano junto a la pila bautismal de la parroquia en donde había nacido; la cabeza sobre un poste o si la había, en la picota –también conocida por pelouriño– del lugar en el que había cometido algún crimen, etc.

La aplicación de la pena de muerte en Galicia fue recientemente estudiada por el profesor Pedro Ortego Gil[3]. Su trabajo, además de interesante, resulta en ocasiones espeluznante. Para que la venganza legal surtiese efectos ejemplificadores, en ocasiones, el reo una vez ajusticiado y descuartizado, era introducido en un tonel… con ratas, víboras y otras alimañas para ser finalmente arrojado al mar.

Durante el año 1829 la Real Audiencia de Galicia residía en Santiago. El traslado de la Real Audiencia a Santiago era el tributo que había pagado la Coruña por su pasado liberal. En las dos primeras salas de la Real Audiencia se ventilaban asuntos civiles, en la tercera, denominada Sala del Crimen, se veían los penales. En dicho año se despachó en esta útlima un expediente que lleva la siguiente rúbrica:

Expediente instruido por el gobernador político y militar de la villa del Ferrol por haberse derribado la calavera del ajusticiado Damián Borbón con motivo de un temporal experimentado el día 16 al 18 de noviembre de 1829[4].

Durante la Década Ominosa, algunos de los ayuntamientos gallegos se encontraban militarizados. En la Coruña, el gobernador militar pasó a ser un gobernador político y militar, cosa que según resulta del expediente al que se hará mención más abajo, ocurre también en Ferrol. Es decir, el gobernador político y militar realiza en ambas poblaciones funciones de corregidor presidiendo los respectivos ayuntamientos.

El expediente mencionado se inicia con un oficio del gobernador político y militar del Ferrol, Juan Ángel de Michelena, dirigido al fiscal de la Sala del Crimen al que acompaña una certificación por la que se podría enterar éste que como consecuencia del temporal que había azotado a la ciudad departamental, la calavera del ajusticiado Damian Borbón se había caído al suelo junto con el poste en la que estaba fijada. El gobernador había dispuesto que tanto la cabeza como el poste se resguardasen en un cuartel inmediato que estaba abandonado; el gobernador solicitaba del fiscal que sometiese el asunto a la consideración de la Real Sala del Crimen para tomar las medidas que se tuviesen por más oportunas.

Como esta certificación no es larga y recoge pormenores curiosos, se copia a continuación:

Don José Jorge de Ocampo, escribano de Su Majestad, uno de los dos únicos del número y ayuntamiento de esta villa de la Graña y su Real jurisdicción,

Certifico, que habiéndose dado parte por el comandante de la guardia de la puerta de Caranza a Su Excelencia el excelentísimo señor general gobernador político y militar de esta Plaza, corregidor por Su Majestad en ella y su distrito, que en la madrugada del día de hoy se reconociera tendido en el suelo el palo en que subsistía clavada, hay más de cuatro años, la calavera de Damián Borbón, que en virtud de Real sentencia se mandó colocar en aquel paraje, por el propio Exmo. Sr. gobernador se me previno que acompañado del regidor D. Domingo de Castro y del ayudante de plaza don Domingo de Aguilar, pasase, como efectivamente pasé con ellos a dicho sitio, a averiguar si era o no cierta aquella novedad y el motivo que la impulsara; y que siendo positiva, se introdujese el expresado palo con la expresada calavera, subsistiendo clavada, en un cuartel vacío que está a su inmediación, ínterin que por Su Excelencia los señores de la Real Sala del Crimen en este Reino no se deliberaba lo oportuno.

En efecto, pasé con los dos referidos y el alguacil Ignacio Román al enunciado sitio, y habiendo examinado a algunos vecinos inmediatos sobre si sabían quien o quienes fueran los que derribaron dicho palo, insinuaron que lo ignoraban, pero que sin duda alguna proviniera del fuerte temporal de viento que se experimentó en la noche del día anterior, que aún corría y corre, lo que no pudo por menos de suceder así porque en dicho palo no se conoció ni halló la más leve señal cortante ni magullante que indique haber sido echado con violencia, antes sí, al contrario, se observó estar podrido; por cuya razón, a beneficio de tres hombres que se buscaron al momento, se introdujo el recordado palo con la calavera que subsistía en él, en el enunciado cuartel, cuya llave de la puerta que lo cierra recogió a su poder dicho ayudante de plaza.

Y para que conste, de mandato verbal de Su Excelencia, doy el presente que firmo en Ferrol a dieciocho de noviembre de mil ochocientos veinte y nueve.

José Jorge de Ocampo [Hay una rúbrica].

Puesto el asunto en conocimiento de la Sala del Crimen, el gobernador y alcaldes mayores de la misma dispusieron que sobre este asunto informase el fiscal, que lo hizo en el sentido de recomendar a la Sala que ordenase reponer la calavera del ajusticiado en el lugar que ocupaba antes de que el temporal la derribase.

Pese a este informe, tal vez porque habían pasado ya cuatro años desde la ejecución, la Sala dicta un Real Auto disponiendo que “la cabeza de Damián Borbón sea sepultada en la forma ordinaria y que del palo en que estuvo fijada se haga el uso que crea conveniente” el gobernador político y militar de Ferrol.
La Coruña, 20 de diciembre de 2003
[1] Pablo PÉREZ COSTANTI. Notas viejas galicianas. La Coruña : Xunta de Galicia, 1993.
El archivero compostelano se apellidaba COSTANTI y no Constanti como se le cita con cierta frecuencia últimamente.
[2] PÉREZ COSTANTI, P. Obra citada, p. 513-515.
[3] Pedro ORTEGO GIL. La aplicación de la pena de muerte en el Reino de Galicia durante la Edad Moderna. En: Obradoiro de Historia Moderna, 9(2000), p. 143-170.
[4] Archivo del Reino de Galicia, Real Audiencia de Galicia, leg. 29.053, nº. 389.
Este expediente se recuperó empleando el Catálogo de causas criminales, inhibitorias y sobreseimientos de la Real Audiencia y Audiencia Territorial, que a mi juicio, es muy interesante para aquellos investigadores interesados en estudiar la Guerra de la Independencia, la persecución de liberales, temas como el bandolerismo o el carlismo, el contrabando, las milicias de voluntarios realistas, etc. etc. Este catálogo ha pasado desapercibido o no existía cuando otros investigadores abordaron algunos de los temas mencionados.

miércoles, 31 de enero de 2007

CAMILO J. CELA, E XINZO DE LIMIA

En Xullo de 1997 con motivo da Feira de mostras Expolimia, que acollía a II edición da feira “dá Pataca Galega de denominación especifica”, en calidade de coordinador da mesma, escribinlle unha carta a Camilo J. Cela, que por aquel entón vivía en Guadalaxara, expresando o noso interese por que fixese de pregoeiro daquela exaltación da Pataca Limia, nun evento no que ademais, tentabamos, nos inscribir no Libro Guiness dos records.
Asemelloume unha excelente opción pola súa calidade intelectual, os seus coñecementos gastronómicos e experimentado padal, e por ser un galego universalmente recoñecido. Ninguén, pois, mellor que el para ser notario, testemuña e embaixador do noso producto agrícola por excelencia naquela ocasión.

Un mes mais tarde, cando me atopaba no hotel Finisterre da Coruña para asistir á xuntanza familiar, cando xa perdera toda esperanza de obter unha resposta afirmativa, recibo unha chamada telefónica, ó móbil, e sorprendido escoito: -¿Don Carlos Gómez? ... -Soy Camilo Jose Cela.....” . Despois de me agradece-la invitación e se desculpar por non poder asistir, por motivos de saúde (1), de forma moi natural e espontánea preguntoume se eu era de Xinzo de Limia -...Pueblo que he conocido bien, me di -... pues durante una temporada, despues de la guerra, estuve trabajando como contable para la Molinera del Ruca-.
Na breve conversa que mantiven con el, fálome dalgunha das súas lembranzas de Xinzo, das feiras, do Casino (preguntoume si aínda existía), e da Lagoa de Antela, comentándome que paraba nunha fonda –... en la carretera de Orense, en la que se comía muy bien... -. Despediuse, moi afablemente, ofrecéndose para que contásemos con el, si houbese ocasión.

Nin que dicir ten, que a miña sorpresa foi maiúscula, non só pola chamada persoal do Nóbel, mais tamén pola revelación da súa estadía na nosa vila.

Teño tentado de me achegar ás datas e circunstancias que trouxeron a Cela a Xinzo, pero ata a data, a falla de tempo, non me permitiu revisar aínda algúns datos, que sen dúbida, hanse de atopar na propia fundación Camilo Jose Cela en Iria, e nos arquivos administrativos da Muiñeira do Ruca; Sexa como fora, dos datos que manexo na actualidade, creo que se pode afirmar, que a estadía de Cela en Xinzo, produciuse na década dos 40.

Nunha das súas biografías pódese ler que para sobrevivir tivo que realizar todo tipo de traballos: periodista, actor, toureiro, funcionario, pintor e mestre de judo, aínda que en realidade era, segundo confesou nalgunha ocasión, que non desexaba ser nada en especial; só quería traballar; só escribir.

Nos seus libros, deixounos algunha pista do coñecemento que tiña de Xinzo adquirido, sin duvida, na breve relación laboral que tivo con iste pobo. Escribe, que nos anos 1940, 41 e 42, (…) años de estrechéces (…), se atopaba (…)sin una sola peseta en el bolsillo y empezando el escalafón de la vida desde abajo (…) (2)

En outra das suas novelas, fálanos directamente de Xinzo de Limia, (…) huyendo en pos del amor llegaron hasta Ginzo de Limia, provincia de Orense, donde el (un tal Paquito, Veterinario) tenia una hermana, la Valentina, que era dueña de una granja de pollos(…). (…) A la Carlota, la Pura y la Angélica, los jóvenes de Ginzo de Limia les llaman los tres lanceros Bengalíes, porque los domingos y los días de fiesta salen juntas a pasear. Los viejos les dicen los tres mosqueteros. (…) (3) .
En outro parrafo escribe: (…) Los domingos y días de fiesta, la Carlota, la Pura y la Angelita, despues de la misa, se van dando un paseo por el pueblo (referindose a Xinzo de Limia); a veces, se llegan hasta la laguna de Antela, que es grande como un mar, y sueñan, poeticamente y en silecio, con que, sobrenadando las aguas se presenta, medio comido ya por los barbos, el cadáver de Margot (…) (4).
En Los viejos amigos, outra das suas novelas, de 1959, podemos atoparnos con un tal Benigno Chamoso: (...) El guardia que duerme apoyado en el radiador de la calefacción se llama Benigno Chamoso, y es de Ginzo de Limia, en la provincia de Orense (...) (5)
Tamén en Mazurca para dos Muertos, novela esta mais recente, un dos seus persoaxes e un tal ADRIAN ESTEVEZ (TABEIRON) que baixa a Lagoa de Antela, mergullando, a colle-las campas da asulagada (e lendaria) cidade de Antioquía. Esta novela e, de algún xeito, a historia dos Guxinde: "De una rama de la laguna de Antela que se llamó Liorta vienen nueve familias distintas, todos parientes, a saber: Los Marvises, los Celas, los Segades, los Faramiñás, los Albite, los Beiras, los Portomourisco, los Requixo y los Lebozans, al racimo de toda la tropa le llaman los Guxindes" (6)
Será xa que logo, interesante verificar este feito, que sen dúbida contribuirá a engrosa-lo anecdotario cultural da Vila de Xinzo.

Carlos Gómez

Notas:
1.- Tivera que anular varios compromisos por unha afeccion respiratoria.
2.- Memorias, entendimientos y voluntades, p. 327
3.- Tobogán de hambrientos, p. 218 y 220
4.- Tobogan de hambrientos, p. 253
5.- Los viejos amigos, p. 196 y 251
6.- Mazurca para dos muertos p. 46. Edic. Seix barral 1983

martes, 16 de enero de 2007

LIMIANISMO

Din os vellos, que na noite de San Xoán, se escoitan bater as campas da torre da Cidade asolagada do Bion. E moitos limiaos algunha vez, estivemos alí para dar fe da verdade da historia tantas veces escoitada. Si que soan as campas: Badaladas roncas e longas, que saen da brétema que se pousa sobre a terra escura e húmida.

Na quietude da noite, neste fermoso xardín da Antela, entre xáceas e nomos, as campas nos levan o peirao do tempo, onde nos agardan con calma os devanceiros. Os heroes de outro tempo, forxadores de lendas, artífices anónimos do derradeiro periplo que converte a limia no noso fogar.

O mesmo que eles, nos, seremos tamén devanceiros, portadores de soños na brétema da noite. Na escura noite das augas máis brillantes e doces do Limaia, onde a fantasía e a festa arden en coitadas tolerías nas pousadas augas da memoria.

Lembranzas doutra hora agardan nestas chairas silenciosas agochadas entre as tebras do lume máxico e as múxicas do ar que levan a maxia a través da historia.

As veces, esta campa chamase ESQUECEMENTO, esa palabra enxebre e longa que para os limiaos quer dicir lembranza. A festa da memoria, a maquina do tempo que funciona con auga do río da vida, ese brebaxe antergo e máxico.

O Esquecemento é a cerimonia da historia inesquecible, a antítese do tempo, que como un berro fondo, como un aturuxo sobranceiro, resoa nas chairas e os outeiros, dende Ambía ata Porqueira, dende o Viso ata Viana, por toda esta Galicia feiticeira, fisterra do mundo nai e patria!.


Carlos Gómez

martes, 12 de diciembre de 2006

ANTELA

Vou pisando terra escura
terra vella e labradora,
polo Carreiro da Veiga
que cobreguea a Lagoa.


Polo Campo da Chasquiña
a Esturdiñeira e a Corga,
pacendo andan os chirlos,
as lavandeiras e as tordas.
***
Mentres o gando sestea
polas verdes Arrabazas,
-nas Malladas lamedeiras
entre poulas de lampazas-
os labregos, botan trigo
na Seara e nas Tapadas;

Botan o pan que alimenta
tantos séculos de espranza,
e arremánganse lo peito
e secan o suor da cara,
e non choran, se non queren,
porque razóns non lles faltan
para chorar pola Limia:
pola terra e pola auga.

Onde había Fontarigos
deixaron Areeiras bravas.
Onde Mouriscos e Bidos
somentes deixaron Calvas,
unhos cantos Mieirais,
onde non voan as garzas,
e un Cadaval baleiro
para sementar patacas.

Xa non veñen as xarrelas
nin as grúas, nin o albelo,
nin tapan a luz do sol
os ferreiriños no ceo.
Xa non se escoita o brullón
brunindo nos treboedos
Nin ó pato silvador,
nin ó bufo no acibeiro.

Non hai medas no Palenque
nin muxen os bois limiaos
nin liño nos Lagadoiros
nin mallos para mallar.

Xa non camiñan as mozas
a Carreira do Amieirón.
Nin van namorar os mozos
agochados no bión.
Porque non teñen cantigas
nin gaitas, nin alalás
nin tamboriles de freixo,
nin gaiteiro en Baronzás

Deixou de zoar o vento
na Touza da Carrasqueira
por esta terra Limia
asolagada e valeira.

A memoria se esparexe
coma unha mancha de graxa
mentres pola Ría Vella
navega unha dorna mansa.

En homenaxe os que colaboraron no libro
Antela: A memoria Asolagada.
Particularmente a Soedade
do Muíño e Constantino Pazos,
polo fermoso traballo de documentación
e inventariado dos chamadoiros da lagoa contido neste libro.



Carlos Gomez

lunes, 11 de diciembre de 2006

¿QUEN E PAPA NÖEL?

Cando eu era cativo, a festa do Nadal tiña certas similitudes coa celebración actual; Digo esto, porque a pesar de que se mantén a esencia fonda da festa, as formas mudaron radical, e penso que en grande medida irreversiblemente; Antes, a celebración tiña un marcado carácter relixioso, intimista e tradicional, e hoxe, para a maior parte da poboación, o Nadal e unha festa laica con raizames cristiás; Unha celebración superficial, mediatizada pola televisión (¿Cantos fogares apagan a televisión a noite de Nadal?), e cada vez mais allea o ámbito intimo e familiar que lle deu cobillo e sentido. Todo este espritu do nadal vaise disolvendo nunha encrucillada de rúas, nun remuíño de euros e dólares (bares pubs e discotecas, tecnoloxía, areas comerciais, consumismo e modas). A incorporación de estes rituais, fundamentalmente materialistas, veñen a convertela paseñiñamente en algo novo, diferente o que era, moderno e aínda diría, oposto o espritu tradicional que a fixo pervivir durante tantos séculos.

A pesares de todo, como dixen o comezar este artigo, afortunadamente o Nadal aínda conserva a esencia da súa xéneses.

Pero hai un “elemento” que me chama a atención e que despunta por enriba de todos estes esnovismos mediáticos e economicistas: Papa Nöel, ou en Galego, Pai Nadal.

A calquera cativo que se lle pregunte por Melchor, Gaspar e Baltasar, nos contestara de xeito case reflexo que se trata dos tres Reis Magos. E seguro que calquera neno sabe dicir mais cousas deles: Que seguían a unha estrela, que eran de Oriente, que foron a Belén a levarlle agasallos o Neno Xesús, que ían en camelos, que tiñan paxes. Zecais algúns saiban dicir que levaban ouro, incenso e mirra ( aínda que, como di o chiste, poucos saiban para que sirve a mirra…???). O caso, e que poderiamos deducir que os Reis Magos son uns vellos amigos ben coñecidos –e impacientemente agardados-.

Pero vel-aiqui, que de súpeto, alguén do que remotamente sentiamos falar de cativos, un home vello, gordiño e populista, vestido de roxo, de barba branca e que viaxa polo ceo en trineo!, esta a piques de derrocar, cal civil golpista, as tres vellas monarquías orientais.

Pero, ¿ quen é este elemento subversivo?
As súas orixes hainas que buscar aló polo século IV, nun santo chamado Nicolás de Bari que acadou grande popularidade pola súa xenerosidade e bondade, nos vals de Lycia e Asia Menor, e foi unha das figuras máis veneradas polos cristiáns de Oriente e Occidente o longo de toda a idade media e se cree que morreu o 6 de Decembro do ano 345.

A este personaxe patriarcal, tenro e protector, que reparte agasallos os nenos, hoxe chámaselle Santa Claus, Father Christmas, Sinterklaas, Papá Noel, Baboo Nadale, Pai Nadal, Père Noël ou Julenisse en Escandinavia … Aínda que no pasado denominábaselle San Nicolás; E moito antes, aparecía co nome de Señor Inverno po los camiños nevados dos pobos centroeuropeos.

Pero más atrás aínda no tempo, celebrábase coa advocación de Saturno entre os romanos e Cronos entre os gregos.
Na antiga Roma, por exemplo, celebrábanse estas festas relixiosas en honor a Saturno en inverno, mais ou menos a mediados de decembro; Estas cerimonias comprendían festas, xogos, e invertíanse as relacións de autoridade (as mulleres sobre os homes, os fillos os pais). O final das festas, os nenos recibían agasallos de todo o mundo.

Pai Nadal non tiña por entón un nome nin un sexo definido. Estes ritos pagáns, fóronse asimilando os mitos e crenzas cristiás, mesturándose con outras tradicións pagás como as dos nenos italianos, que recibían agasallos de unha meiga boa chamada Befana. Ou en Alemania que llos botaban dous vellos xenerosos, Berchta e Knecht Ruprecht. Nos bosques vascos, quen viña con agasallos pros rapaces era un xigante chamado Olentzero, e tamén carboeiros, trasnos labregos de barba branca, botas altas e sombreiro de armiño.
A popularidade e o recordo dos milagres de San Nicolás entre os fieis cristiáns e a supremacía desta relixión, foi sustituindo as figuras pagás portadoras de agasallos e mesturándose con outras celebracións. Espallándose por toda Europa durante o século XII a tradición do Santo levando agasallos na Noiteboa.

Cincocentos anos mais tarde no século XVII, os holandeses levan a tradición os Estados Unidos co nome de Sinter Klaas, Santa Claus. Aínda que este nome ten os orixes en Alemania con Sankt Nikolaus e Sanct Herr Nicholaas, e as súas raizames como vimos dicindo, atópanse na antiga cultura popular Europea. En esta época, celebrábase o 6 de Decembro, e dicíase que cabalgaba polo ceo nun cabalo, repartindo agasallos; Vestía como un bispo, e as veces iba acompañado por Black Peter, un trasno que azoutaba os nenos que non se portaran ben.

En España, nembargantes, son os coñecidos Reis Magos os encargados dos agasallos, e esa costume difundiuse cara Latino América.
Despois da Reforma, os protestantes alemáns deron máis importancia o Christkindl (Neno Xesús) como donante de agasallos o día da súa festa, o 25 de decembro. Pero como a tradición de Nicolás prevaleceu, esta incorporouse o Nadal. En 1969, o papa Paulo VI suprimiu a festividade de San Nicolás do calendario católico, así como a de outros personaxes lendarios que tiñan pouco documentadas as súas vidas. Ironicamente, o termo Christkindl evolucionou hate converterse en Riss Kringle, outro alcume de Pai Nadal.

En 1809 o escritor Washington Irving, escribiu unha sátira, Historia de Nova York, na que deformou o santo holandés, Sinter klaas, na basta pronunciación anglofalante Santa Claus. Más tarde o poeta Clement C. Moore, en 1823, publicou un poema onde deu corpo o actual mito de Santa Claus, baseándose no personaxe de Irving, nun trineo tirado por oito renos. Ata o de aquela, Pai Nadal repartía os agasallos a pe, ou montado en un cabalo.

A imaxe do gordiño Santa Claus detallouna ó máximo o debúxante Thomas Nast, que por Nadal de 1860 a 1880 deu o prelo ilustracións súas na revista Harper’s. Nast, añadindolle detalles como o seu taller no polo norte e a vixilancia sobre os cativos malos e bos de todo o mundo

A mediados do século XIX, o Santa Claus estadounidense pasou a Inglaterra e de alí a Francia, onde se fundiu con Bonhomme Noël, orixen do noso (Papa Noel) Pai Nadal, quen tiña parecido físico con Santa Claus, pero vestía de branco con vivos dourados.

No ano 1931 foi debuxado por primeira vez por Coca-Cola empresa que lle deu o seu aspecto actual. Esta multinacional encargoulle a Habdon Sundblom, que remodelara o Santa Claus de Thomas Nast, para a campaña publicitaria de Nadal dese año, 1931.

Sundblom, creou un Santa Claus más alto, aínda máis gordallón, e tamén mais simpático, con unha cara mais bondadosa da de Nast; De ollos pícaros, faiscantes e amigables, cun pelo branco e longa barba e mostacho, tamén brancos, sedosos e agradables. A vestimenta mantivo os cores vermello e branco, que son os da compañía Coca Cola, pero o seu traxe fíxose máis luxoso e atractivo.
Cada ano no tempo de Nadal en case todo o mundo, a publicidade, as tarxetas de felicitación, a decoración e a aparición do Pai Nadal nos grandes almacéns, renovan a súa lenda moderna; Sorprendentemente moderna, e simple. Tan burda, que semella que ninguén, nin cativo nin adulto, se podería tomar en serio despois dun pequeno análise o personaxe cocacoleiro. E mais sorprende ainda, é que os nenos do século XXI tan espertos, informados e críticos, tecnolóxicos e tremendamente televisivos e internauticos, se traguen o conto do barbudo gordiño, ¡Que viaxa polo ar nun trineo! Ou o que peor, ¡Nun trineo tirado por oito renos, un deles chamado Rudolf… que soa a carallada.

Que ademais, entra polas chemineas, cando a mais grande parte das casas non teñen mais cheminea que as da estración de gases; E si por estas entrara o vello gordallón, quedaría tupido frustrándose a súa tarefa de repartir milleiros de agasallos nunha noite, que por certo, leva nun saco. ¡Alucinante historia…!

Eu coñezo una anécdota, dun neno, ó que, o pai empreñouse en darlle unha sorpresa de noiteboa. E non se lle ocorreu outra cousa que vestirse de Pai Nadal, e chamar o timbre as dúas da noite do 24 de Decembro, cun saco as costas.
Nin que dicir ten que o susto que levou o rapaz foi de carallo; berrando aterrorizado escaleiras embaixo, como un autentico poseso descontrolado, e toda a familia tras del, incluído o falso Pai Nadal, que trataba de tranquilizar o rapaz despoxándose polo camiño da barriga das barbas e do saco e de todo xcanto o podia espantar.
Sospeito que o pobre cativo aínda padece as secuelas de aquel trauma infantil, e nin escoitar quere do home do saco, que para el e un vello, feo como o demo vestido de roxo, de rubia barba descolocada e aspecto cansado e borrachuzo…. Que mais ten, o caso e sorprender e agasallar… Pois si, o agasallo foi dos bos, e a sorpresa xa maxinades! Obxectivo cumprido..

Para min, este personaxe usurpador, apoiado polo tío SAM e vestido pola COCACOLA Inc, no e mais ca un producto da sociedade capitalista e insolidaria, que entra en conflicto co verdadeiro significado do Nadal, e sómentes promove a avaricia e o consumismo. Que nada ten que ver co espritu daquel santo personaxe do século IV que simboliza co seu exemplo de vida e amor, o cariño e a xenerosidade.

Eu para dar e recibir agasallos de Nadal, quedo cos Reis Magos, que aínda que reis, ou zecais por elo, parécenme mais próximos, mais humanos e mais humildes.

sábado, 9 de diciembre de 2006

ENCOL DA FAMILIA

O pasado sábado día 9 de decembro, aproveitando a longa ponte da Constitución e a festividade da Inmaculada Concepción, organizamos unha comida familiar nunha casa de turismo rural próxima a Xinzo. A data, o menú e a hora quedaran fixados uns días antes po-lo meu cuñado Desi e mais eu, compinchandonos ambolosdous en anuncialo para media hora antes, porque segundo di o meu cuñado, o noso forte no e a puntualidade. O caso e que a pesares de todo cadaquén chegou a hora que lle pareceu eso si, entre as duas e as tres da tarde, así que logo de un pequeno desorde para sentarse, entre saúdos e bicos comezamos a comer, desfalecidos, a eso das tres e dez.

A fame, o sitio, a hora e aínda o menú eran o de menos, ou a desculpa, o importante foi estar unha vez mais a familia xunta.

Xa na casa esa noite, déuseme por cavilar sobre o acontecido, e sobre a familia en si mesma, -ou institución familiar-, encol da cal, existe un debate aberto, que non e actual, e dos valores que comporta esta antiga institución, que perdura e se mantén bastante inalterable, en contra do que cabería esperar, o longo dos séculos e, a pesar dos cambios propios da evolución da sociedade. Cambios estes que en non poucos momentos da historia da humanidade, foron, senón radicais, si poderiamos cualificar de decisivos para chegar a modernidade, ou o estado das liberdades e dereitos dos que disfrutamos actualmente.

Teñen corrido ríos de tinta e de saliva, debatendo acerca dos “perigos” que supoñen determinadas ideoloxías ou posicinamentos políticos e relixiosos; Tamén se teñen producido acalorados parlamentos e omilias atribuíndose os seus relatores, ser os paladíns da defensa da institución familiar e dos seus valores calesqueira que sexan (e por suposto non sempre coinciden neles).

Derivados destes litixios xurden leis que propician, consolidan ou restrinxen dereitos e deberes, usos e costumes sociais que configuran e reformulan o concepto e definición de familia, e que no eido practico supoñen una evolución do xeito de relacionarse os seres humanos no ámbito mais domestico e familiar.

A penas a un año vista da aprobación, polo goberno ZP, da lei de matrimonios homosexuais, ollada por algúns sectores da sociedade, como a puntilla a institución familiar. Temos que convir que a mas grande parte dos cidadáns o ven con absoluta normalidade e aínda diría, con cordialidade. Zecais, o que sigue a producir o maior rexeito, sexa algo probablemente banal e inocuo como e o termo matrimonio, que ZP e os seus ministros se empeñaron en manter ( case de forma provocadora) a pesares da manifesta contestación que suscitou.

Eu teño que confesar que non me gusta o termino aplicado as parellas homosexuais, porque entendo que e unha palabra que histórica, cultural e aínda etimoloxicamente se refire a unión entre un home e unha muller. Mais aínda, creo que si se houbera usado outro termino para definir estas unións, en pe de igualdade cos heterosexuais, o 99% dos cidadans estarían de acordo coa equiparación de dereitos e deberes. Aínda mais, houbera sido didáctico e divertido inventar unha palabra simple (non composta) para este tipo de unións.

A segunda parte, consecuente e consecuencia da nova situación, será a lei de adopcións, para a que hai tantas consideracións e razóns en contra como a favor dela. O que si esta claro que que, si existe matrimonio, existe dereito, e si non, no caso das mulleres tamén, posto que nada impide adoptar e moito menos enxendrar un fillo a unha muller independentemente de que conviva sola ou acompañada, algúns destes casos son as coñecidas familias con nome de tratamento inxectable, as monoparentais. A min, como di a canción do anuncio, paréceme mellor ” Os animais de dous en dous… uah… uah …

Tampouco neste caso o teño eu claro, aínda que se supón que estou condicionado por unha concepción cultural, relixiosa e xeneticamente heterosexual das relacións humanas; Producíndome un importante rexeito e repugnancia (con perdón), o feito de maxinar a un neno metido na cama dos seus dous pais, que entre arrumacos e bicos namorados, acariñan o seu rapaz un sábado calquera pola manan antes de erguerse. Supoño que e algo alomenos tan proporcionalmente forte e incontrolable para os heterosexuais, como para os homosexuais o rexeito que din sentir polo sexo oposto.

O caso e que, con mais probabilidades que menos, o futuro será bisexual e ambiguo, e as relacións humanas zecais pasen a u segundo termino.

Toda esta reflexión sobre a familia, ben o conto como dixen, porque este pasado fin de semana, xuntémonos para ir a comer a un restaurante toda a familia. Preto de vinte persoas o carón da avoa, vencello querido e respectado dos alí presentes: fillos e fillas, xenros e noras, e netos e netas que conforman o entramado de fillos/fillas, netos/netas, tíos/tías, primos/primas, cuñados/cuñadas, da nomenclatura do parentesco familiar.

Disfrutando por enésima vez da compaña dos parentes, decateime que a institución familiar non corre o perigo que se pretende. E mais, semella estar forte e como dicía o comezo de esta reflexión, se mantén bastante inalterable, en contra do que cabería agardar. E coido que, independentemente das relacións que se establezan ou non no futuro en función da sexualidade dos conxugues, a familia non corre un serio perigo, ou alomenos non maior do que correu sempre. Ese perigo por certo, non depende tanto desa condición sexual, canto das relacións sociais ou humanas entre os membros da familia; Da educación no ámbito “domestico” e con respecto os parentes, que se trasmita de pais a fillos; E por suposto do respecto e consideración que sexamos capaces de outorgar ou recoñecerlle os nosos maiores.

Eu paseino fenomenal, como sempre! Compartindo mesa e cuberto cos meus, disfrutando en primeiro lugar da compaña de miña mai que estaba compracida e feliz de vernos xuntos, e disfrutando tamén da compaña de tódolos demais familiares cos tics e tópicos de cadanseu deles e delas, que non por moi coñecidos e previsibles, ou a pesar diso, son menos celebrados e comentados que noutras ocasións. Un pracer!

Observo o futuro desta institución con confianza, optimismo e aínda con certa dose de humor: Probablemente nas xuntanzas familiares para aquelas, estea de mais o xénero de algunhas palabras, como aboa si fosen dous aboos, ou haberá mais cuñadas que cuñados, ou moitos mais tíos que tias…. Quen sabe como vai ser…? O importante será que se xunten as familias o carón, e o calor dos parentes, e por certo, tanto familia como parentes, son duas palabras fermosas que definen relaciones humanas, que como amor, non teñen nin xenero nin están suxeitas o arbitrio das pasións políticas nin fundamentalistas.

Carlos Gómez

jueves, 7 de diciembre de 2006

CUADERNO DE BITACORA



Domingo, 5 de agosto del 1981


Querida amiga: Hace más de 5 meses que iniciamos esta larga singladura que me ha llenado de satisfacción y nuevas sensaciones. No encuentro mas que buenos momentos cada vez que recuerdo las largas jornadas que hemos pasado juntos. Me siento como aquellos primeros conquistadores, navegando por un mar desconocido, rumbo a la aventura. Por un océano infinito... profundo, inmensamente azul y placentero.
Un mismo océano para los dos, que bate mi lejana tierra con las mismas olas con que baña las costas de tu país. Que tiene la misma brisa que acaricia mi cara y mueve tus cabellos; esta brisa calida que empuja mi barco....
Hoy, por fin, después de la tormenta de anteanoche que azoto con fuerza mis sentimientos; el mar ha vuelto a quedar en calma. Los vientos han cesado y ha regresado la tranquilidad, pero la lucha contra la tempestad me ha dejado cansado, me encuentro detenido en medio de ninguna parte, tratando de recuperar las fuerzas.
Por fin se acerca el final del viaje!, he pasado la noche en Guanahani trazando la ruta que me llevaría a tu lado, navegare hasta Laguna Madre y cabotando la costa fondeare en Brownsville para seguir cabalgando...., vadeando Río Bravo por Matamoros y Reynosa... te siento tan cerca que casi puedo escuchar tu respiración.
Esta mañana, con las primeras luces del alba, impaciente e desplegado velas: la mayor, el trinquete... pero una calma desesperante detiene mi barco. Mientras tanto me entretengo releyendo tus cartas, y curioseando indiscretamente en algunos de tus escritos, leo: Hola hola.. es de un tal Somsen, parece un gran tipo, que te dice lo mucho que te extraña, y al que contestas con cariñosas palabras cuanto lo quieres... Demasiadas preguntas sin respuesta... demasiadas dudas... la brisa se transforma en viento, el viento en huracán, el timón gira alocadamente, y las olas baten contra la quilla una y otra vez. Al encuentro de quien voy?, a cual de las dos encontrare esperándome?.
Lo tengo decidido, regresare a mi tierra, a mi casa, reparare el casco del barco y llenare las bodegas con los mejores sentimiento, con todas las cosas que he aprendido durante mi vida y a lo largo de todas estas singladuras, incluso las que tus me has enseñado.
Hay tantas aventuras por disfrutar, tantas personas por conocer!, Me seduce la idea de navegar de nuevo, Mi corazón no alberga ni un ápice de rencor, ni un resquicio de tristeza, en mi cabeza resuenan los ecos de dulces melodías. El regreso no será fácil, lo se, pero el día esta claro y el viento sopla de popa.... pensar en vuestra felicidad aligera mi nave. Y me hace también feliz.
Conoces una de mis citas preferidas: Carpe Diem, vive el momento, deseo y te auguro fantásticas aventuras, felices momentos. Tal vez nos encontremos de nuevo, tal vez no. Si nos cruzamos en alguna singladura, levanta tus ojos a lo alto de los palos de mi goleta, veras que en el trinquete esta escrito tu nombre Amiga.

....Mi unicornio y yo hicimos amistad,

un poco con amor, un poco con verdad.

Con su cuerno de añil pescaba una canción,

saberla compartir era su vocación.

Carlos G.

sábado, 2 de diciembre de 2006

Lembranzas do Nadal de Xinzo de Limia



Fai uns días atopeime, por casualidade, unha axenda que a modo de diario levaba eu cando era cativo. Abrila polas paxinas do nadal supuxo dar marcha atrás o tempo.
Nunca fun amigo de reler o que escribín na miña mocidade, pero a coincidencia das datas espertou a curiosidade e rachei a promesa secreta que me tiña feito de non remexer no pasado.
Empecei a ler, e de súpeto vinme transportado ós anos da miña infancia. Supoño que semellante a de calquera rapaz, hoxe home, que supera a media da idade que seremos quen de vivir si Deus, a ciencia ou a xenética nos conceden tal privilexio.
Moi distinta a infancia que disfrutan os cativos do ano 2000. ¡Tan pouco tempo e tanta diferencia...!
Na miña axenda, esmagada polo peso do tempo, e deformada polo esquecemento entre as moitas lerias que atesouro no caixón desastre das miñas lembranzas, atopeime co sorriso e coa palabra agarimosa do meu pai, que nestas datas andara –xunto con tódolos que foron parte diste pobo- mesturado entre o brillo das estrelas de purpurina, ou na xeada que arrinca o vento dos tellados.
Atopeime tamén cos amigos dos xogos inxenuos, dos xoguetes feitos a man coas polas dos carballos, cos bugallos arrincados a lombos do mais alto. Coa pelota de coiro que enchiamos e cosiamos unha e mil veces; e cos contos dos vellos que escoitabamos quedos e tremesiños a carón dun lume de muxicas.
O nadal era frio, e quentabamos os pes nun braseiro que cheiraba a outono, feito no patio da casa da aboa, valeira agora. As mans aquecíamolas meténdoas agochados, por tras dos xeonllos – iso aínda non cambiou- e entre risas e xogos rascabamos os picorentos sabaños que nos arrincaban por veces as ganas irrefreables de botar carreiras cara a ningures.
Na miña axenda escribín que non quería medrar, que desexaba que o tempo se estivera quieto para sempre, que o –meu- mundo non cambiara nunca, e con el tampouco mudara a felicidade que sentía, na quietude da aquel pobo que se extremecia, de porta a porta, co paso de algún camión senlleiro que rachaba o silencio das noites invernais.
Era nadal, coma hoxe, ó espertar o día espertaban tamén os sons da radio da galería, que animaban a mañá mesturándose co chirlo dos xarotos que se agochaban entre as tellas repletas de carambelo de xeo.
Leo, e lembro que aquel ano facía o Señor Cura un Belén vivinte, e na casa se aprestaban a facernos unha albarda e unhas pelicas para ir, o meu irmán e máis eu, de pastoriños. Alí, no adro da Igrexa valla era noite pecha e fría, a luz de unha restra de alamparas que case non alumeaban, nos xuntaba cos outros cativos que iamos participar na representación, -sempre tiven envexa dos que traían da casa un año as costas, eran os afortunados e auténticos pastoriños-. No adro estaba todo o pobo, entre pallas e chozas e lumes feitas polos maiores, cantabamos e adorabamos o neno que representaba o Neno Deus agochado entre os ollos agarimosos de María e o longo caxato de Xosé
Sentiámonos coma verdadeiros anxos animados polos comentarios da xente e polos consellos do señor Abade.
A Noiteboa, íase achegando... entre as xallas da mai, entre os pucheiros fumeantes, entre as fontes das intocables lambiscadas... e remataba despois dos prostres das cancións das risas, e do sono.
Daquela aínda non se inventara para nos o Papa Nöel ni a televisión, así que a Noiteboa era lenta e chea de conversas e de ledicia, e de máis sono... Logo, no colo dos que máis nos querían, viaxabamos ata a cama, mentres un traxin de misa do galo, -que entón non sabia o que quería dicir-, se ía escorrentando escaleiras abaixo.
O tempo non se parou....ou, zecais si?, porque chegado o nadal, miro cara as miñas fillas, e cara a faciana de calquera cativo, que entre debuxos animados, música, videoconsolas e internet, chegan a casa cada noite, cansas de tanto xogo moderno, en percura do agarimo dos seus pais e dos contos de vellos; Agardando ser levadas en brazos de aqueles que máis as queren a un leito cheo de soños, para espertarse, -case sen xarotos e sen carambelo de xeo-, desexando, coma eu o desexaba , que se pare o tempo... neste tempo de nadal.
¡Bo Nadal Xinzo!

Carlos Gómez

AUGA

Auga seca
Auga mollada
Auga verde
Verdescente
de vida, chea. Preñada.
Auga transparente, e clara.
Auga quieta
Auga amansada.
Inútil, Asulagada.
Auga escrava ¡Escravizada!
Morna desecada e rente.
Auga esquecida... corrente.
Auga morta
fedorente
Augade de ninguén
é nada.
Carlos G.

Unha peseta de ledicia

A pasada tarde do luns, una chamada telefónica dende un periódico, me convidaba a escribir algo sobre o Nadal para o especial que este diario faría nas vindeiras datas.
Me gusta escribir, declarei, o tempo que me suxerían que escollera eu o tema e a extensión do artigo, abondando en que estivera relacionado cos meus recordos e vivencias de Nadal na capital dos Límicos.

Cavilando no que podía facer, cheguei a casa e senteime coa miña familia a ver Operación Triunfo; a rapaza pequena, logo se durmiu, deitada o carón dos meus xeonllos, a mais grande ficou o seu cuarto a estudiar, -teño moitos examenes... e despediuse cun bico que me soubo a gloria.... Daquela, a miña muller e mais eu quedamos escoitando, comentando e vibrando coa emoción e as cancións daqueles rapaces da televisión que perseguen o soño do éxito...

Dende o salón, en penumbra, as luces do árbore de Nadal chispeaban incansables convidándome a traspasar a barreira do tempo; Fun entón cara o ordenador, puxen a melodía do Unicornio Azul de Silvio Rodríguez e empecei a percorrer coa imaxinación as frías tardes de Decembro de fai mais de vintecinco anos. Sen saber case como atopeime turrando do bolsón do meu Pai para que nos dera –o meu irmán e mais a min- unha peseta para mercar “larpeiradas”.

As que podíamos mercar con aquela moeda eran oito carameliños de nata na tenda da Felisa, ou quizais un cucurucho de “galletas rotas” no escuro estanco do Serxio Malaia, - aquel altísimo ex-porteiro de fútbol que despachaba selos e tabaco no seu comercio da Praza Maior-, ou dous gomas de mascar de bola onde o Asorey. Unha peseta de Felicidade, - una peseta, Papa, danos unha peseta...- era todo o que pedíamos,

Os tempos mudaron, meu pai, como moitos outros, xa non esta..., e a peseta será so lembranza en poucas datas. Eu medrei e comigo os amigos da infancia, aqueles que cada Nadal nos xuntaba a Parroquia para recrear o Belén vivinte no adro da Igrexa vella co as casas feitas de palla, os pastores cos años, o lume, o pesebre co Meniño.

Teño unha foto que detén o tempo no altar maior da Igrexa nova, en ela mais de trinta rapaces e rapazas, que hoxe andarán polos 40, -Antonio, Luís, Gislena, Dolores, Amparo, Iñaqui, Teresa, Mº José, Alfonso, Elisa, Maite, Fernando, Milagros, Carmen, Camilo, Manolo ...-. O Capelán, o Padre Julio ou zecáis Don Manuel, xa non me lembro, repartía os papeis, e os traxes, cada un facía o seu: a pelica que quitabamos da Coreana, as polainas as albardas...

Quen cosía, era a familia, -¡sempre a familia!-, con doces fíos, aqueles sinxelos traxes; Os nosos, fixéranolos a tía Pura e a Teresa e o toque final o puxeran a nosa Mai e unha das miñas hirmas. E mentres repasábamos o guión unha e outra vez– “somos dos pastorcillos que venimos de la Alcarria, y al niño Jesús traemos miel y queso en las albardas”- os ollos da nosa Mai, que como os de tódalas mais, alumean como ninguén estas datas de Nadal, compracíanse ollándonos.

Si, recordo o Nadal con ledicia, e un pobo frío e bulangueiro, preparando as panxoliñas para cantar os reis, recollendo musgo para o Belén, comprando “galletas rotas” e xuntándonos os oito, que éramos de familia, envoltos nun traxín de amizades, parentes, veciños, sabañ´ss, salón parroquial e xogos....

Podería pasar horas lembrando aquelas datas, con centos de palabras e deceas da nomes. Algunhas cousas non mudaron tanto, ou zecais si, pero o sentimento e o esprito que impregna cada Nadal, sigue a vivir en nos.

Meu desexo é que perdure entre os meus e entre todos los veciños de este pobo. Que todos disfrutemos en familia, en amor e amizade, de estas máxicas datas, que fan posible, que voltemos a ser como aqueles cativos, dos inocentes sorrisos que quedaran para sempre na foto do altar maior da Igrexa Nova.

É todo por unha peseta, lembranzas e ledicia por unha simple moeda de peseta, ¡ ¡ Oxalá que o Euro nos siga facendo soñar!.

¡BO NADAL!


Carlos G. Nadal 2001

TE LEMBRO

I

Eu lémbrote sentado, sentado
e compracido, tranquilamente, te lembro
Vendo pasar o tempo
Resignado, tamén, o teu destiño.
Te lembro
Case sempre contento,
E por veces
Rosmando, ou lendo.
Cando facía mal tempo, te lembro
sentado na cadeira
da cociña
ollando pola fiestra
te lembro, e gardo
a túa imaxe na memoria
porque quero lembrarte,
así te lembro.

II

Eu lémbrote contando
apaixonado
Historias de finais infelices
De homes en branco


e negro,
De heroes azuis e roxos
De cañons,
e sireas,
de barcos e segredos; Eu, te lembro
distante
e con bagoas, te lembro
con voz entrecortada;
E lembro... cousas,
tantas,
e todas tan lonxanas….
que e doado esquecerse
pra non esquecer nada.

III

Te lembro,
e a túa lembranza
Faime Un, estremecemento
As veces, unha bagoa
si ausente , te lembro
E outras
un sorriso. Despois de tanto tempo…
Te lembro
Con orgullo (e sempre con cariño)
Te lembro Pai,
Te lembro.



Carlos G.
9/VIII//93 . (2:30H)

Pasan los sueños

Pasan los sueños
como barcos veleros
dejando estelas en las miradas
y brumosas ausencias de lejanías
pasan algunos
pero otros más tercos
como boyas flotantes en la nostalgia
son asideros para los náufragos
sus cuerpos húmedos
sus blandos faros de luces claras
son el conjuro para el cansancio
ahora lo entiendo
soñar no es malo
es hacerse una casa con horizontes
crear fulgores
que atemperen la vida
fundir fragancias
frágiles y ligeras como la espuma
y eso no es malo
los sueños alimentan tras la vigilia
y empujan a los hombres hacia la pompa
irisada y temblona de las infancias

J. Carlos Gómez

CANTIGA DE SOIDADE

Vou na túa percura;
Navego esta noite, por un mar somnolento
que adoito surcar coa compaña de algunha midi melodía
de piano pseudo electrónico,
cando me sinto canso, a pensar…

E penso porque quero,
sen nada especial que me mova a facelo.
So penso por pensar,
por disfrutar pensando,
por pasa-lo tempo divagando:
Como quen viaxa deixándose levar pola corrente
(sen remos, sen temón, aínda sen velas)
nun caiuco, multicolor estragado pola desilusión ,
o longo dunha nada tan solitaria e valeira
como a afastada estrela polar desta noite
enxoita i escura.

Penso, pechando os ollos,
e mirando de cando en vez polo rabiño
o fondo diste océano enganosamente manso,
por si chegara a derradeira onda de ningures
que agardo
inexorable e impaciente,
nesta veira da lúa nova,
sobre as areas dunha praia imposible,
brillante e
valeira
no mar da tranquilidade.

Móvome
o compas das notas que vai tocando o pianista invisible,
agochado zecais nos recunchos escuros e inaccesibles
desta habitiación que ocupo,
aquecida po-lo lume dos meus pensamentos inquedos
e trasnoitadores.

Sorrío, e susurro,
e tarareo o que escribo,
e me deixo levar por este ritmo adormecido,
acompasado polo monótono vaivén, maxinario,
das ondas silenciosas da lúa brillante e arregoada.

Vai acabando a viaxe…
Déitome, sobre un acolchado sofá de espuma,
suave e denso como un nórdico de terciopelo azul recen estreado
que cheira o aroma do deserto o amencer:
O oasis das palmeiras moles que se moven co vento da maña,
como a mes en agosto.

E así, paseniño,
vou chegando
a non sei onde,
nesta patera sen rumbo,
deitado o carón da lúa.
Envolto en bolboretas transparentes
que me fan cóxegas na barriga e por detrás do pescozo…

E sinto
o reflicto do teu recordo
doce como a mel da veiga,
sexas quen sexas (e non quero sabelo),
adorada soidade:
Déixame eternamente
este sorriso embriagador nos beizos mordisqueados po-la calma,
déixame
esta ledicia no peito,
este coraxe nos puños
i esta paz no corazón;

E lévame, cando queiras,
sen avisarme,
a calquera sitio distante,
eternamente
ou aínda que sexa so por un anaco pequeno
diste medio minuto
que dura a midi melodía de piano,
de esta cantiga continua
inacabada
e fermosa
que e a vida.
Carlos Gómez (Noviembre 2006)